1. Nguồn gốc và lịch sử hình thành hát Nhà Tơ
Hát Nhà Tơ là loại hình nghệ thuật diễn xướng truyền thống, xuất phát từ tín ngưỡng thờ Mẫu và thường được biểu diễn trong các nghi lễ tại đền, phủ, miếu ở Quảng Ninh. Đây là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân địa phương, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam.
Di sản văn hóa này nguồn gốc từ nghệ thuật ca trù, chầu văn và hát cửa đình. Trải qua thời gian, loại hình này phát triển thành một phong cách diễn xướng riêng biệt, chỉ xuất hiện trong không gian thờ cúng linh thiêng. Các nghệ nhân Hát Nhà Tơ được gọi là "con nhà tơ", thường là những người có giọng hát đặc biệt, am hiểu về nghi lễ và có khả năng truyền tải cảm xúc sâu sắc qua từng câu hát.
Loại hình nghệ thuật này từng phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ XIX - XX, đặc biệt tại các đền, phủ lớn ở Quảng Ninh như Đền Cửa Ông, Đền Cặp Tiên, Phủ Ba Vàng... Tuy nhiên, do những biến động lịch sử, Hát Nhà Tơ có thời gian bị mai một trước khi được phục hồi và bảo tồn như ngày nay.
2. Đặc điểm nghệ thuật của hát Nhà Tơ
2.1. Không gian biểu diễn Hát Nhà Tơ
Hát Nhà Tơ chỉ được biểu diễn trong không gian tâm linh như đền, phủ, miếu, nơi thờ Mẫu và các vị thần linh. Đây không đơn thuần là một loại hình nghệ thuật giải trí mà còn mang ý nghĩa cầu an, cầu tài, cầu lộc cho cộng đồng.
2.2. Nội dung và lời ca Hát Nhà Tơ
Hát Nhà Tơ thường có nội dung ca ngợi công đức của các vị thánh thần, Mẫu hoặc kể lại những sự tích linh thiêng gắn liền với từng ngôi đền. Lời ca được sáng tác theo thể thơ lục bát, song thất lục bát hoặc văn biền ngẫu, có vần điệu và mang âm hưởng trang nghiêm, sâu lắng.
2.3. Nhạc cụ sử dụng trong Hát Nhà Tơ
Dàn nhạc Hát Nhà Tơ gồm nhiều loại nhạc cụ truyền thống như đàn đáy, trống chầu, đàn nguyệt, đàn nhị và phách. Trong đó, tiếng trống chầu có vai trò quan trọng, giúp tạo điểm nhấn và điều tiết nhịp điệu của buổi hát.
2.4. Nghệ nhân Hát Nhà Tơ
Nghệ nhân Hát Nhà Tơ không chỉ cần có chất giọng tốt mà còn phải am hiểu về nghi lễ, có khả năng truyền tải cảm xúc và kết nối với thế giới tâm linh. Họ thường được chọn lọc kỹ lưỡng và được đào tạo qua nhiều năm trước khi có thể chính thức biểu diễn tại các nghi lễ quan trọng.
3. Hát Nhà Tơ trong đời sống tâm linh của người Quảng Ninh
Hát Nhà Tơ không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của người dân Quảng Ninh. Các buổi hát thường diễn ra vào dịp lễ hội lớn tại đền, phủ, như lễ hội Đền Cửa Ông, lễ hội Đền Cặp Tiên...
Nhiều người tin rằng, khi nghe Hát Nhà Tơ trong các buổi lễ, họ sẽ cảm nhận được sự kết nối tâm linh với thần linh, giúp tâm hồn thanh tịnh và nhận được sự phù hộ độ trì. Chính vì thế, loại hình nghệ thuật này không chỉ được duy trì mà còn ngày càng thu hút sự quan tâm của du khách và giới nghiên cứu văn hóa.
4. Bảo tồn và phát huy Hát Nhà Tơ ở Quảng Ninh
Nhận thức được giá trị văn hóa to lớn của Hát Nhà Tơ, chính quyền Quảng Ninh đã có nhiều biện pháp nhằm bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật này.
Tổ chức các lớp truyền dạy: Các lớp học Hát Nhà Tơ được tổ chức để truyền dạy cho thế hệ trẻ, đảm bảo nghệ thuật này không bị thất truyền.
Tích hợp vào các sự kiện du lịch: Hát Nhà Tơ được đưa vào chương trình các lễ hội truyền thống và sự kiện văn hóa nhằm quảng bá đến du khách.
Ghi danh di sản: Hiện nay, Hát Nhà Tơ đang được đề xuất ghi danh là Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia, góp phần nâng cao nhận thức và bảo vệ giá trị di sản này.
5. Hát Nhà Tơ – điểm nhấn văn hóa du lịch quảng ninh
Du lịch Quảng Ninh không chỉ hấp dẫn bởi cảnh đẹp thiên nhiên mà còn bởi những giá trị văn hóa độc đáo như Hát Nhà Tơ. Du khách khi đến thăm các đền, phủ tại Quảng Ninh có thể trải nghiệm những buổi Hát Nhà Tơ đặc sắc, giúp hiểu thêm về tín ngưỡng thờ Mẫu và đời sống tinh thần của người dân địa phương.
Một số điểm đến nổi bật để thưởng thức Hát Nhà Tơ:
Đền Cửa Ông – Nơi thờ Đức Ông Trần Quốc Tảng, có các buổi Hát Nhà Tơ vào dịp lễ hội lớn.
Đền Cặp Tiên – Địa danh linh thiêng, nơi thường tổ chức các nghi lễ truyền thống có Hát Nhà Tơ.
Phủ Ba Vàng – Điểm đến tâm linh nổi tiếng với những buổi Hát Nhà Tơ vào các ngày lễ trọng đại.
Hát Nhà Tơ không chỉ là một loại hình nghệ thuật dân gian mà còn là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa và tâm linh của người dân Quảng Ninh. Việc bảo tồn và phát huy Hát Nhà Tơ không chỉ giúp giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn góp phần phát triển du lịch, đưa du khách đến gần hơn với nét đẹp truyền thống của vùng đất này. Nếu có dịp đến Quảng Ninh, đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức Hát Nhà Tơ và khám phá những giá trị độc đáo mà di sản này mang lại!
