1. Tổng quan về lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh
1.1. Thời gian và địa điểm tổ chức
Lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh được tổ chức hàng năm tại đình Trà Cổ, khu Nam Thọ, phường Trà Cổ, thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Thời gian chính hội kéo dài từ ngày 30 tháng 5 đến ngày 3 hoặc 6 tháng 6 âm lịch, tùy theo năm nhuận. Ngày rước thần – 1/6 âm lịch – là ngày cao điểm của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương tham gia. Với vị trí nằm gần bãi biển Trà Cổ và mũi Sa Vĩ – điểm cực Đông Bắc Việt Nam, lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là điểm nhấn du lịch nổi bật của vùng đất mỏ.
1.2. Ý nghĩa văn hóa và lịch sử
Lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh bắt nguồn từ truyền thống tri ân sáu vị tiên công khai phá vùng đất Trà Cổ và các thành hoàng làng (Không Lộ, Giác Hải, Nhân Minh, Huyền Quốc, Quảng Trạch). Đây là dịp để người dân bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng thuận lợi và cuộc sống an lành. Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2019, lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh không chỉ là nét đẹp tín ngưỡng mà còn là minh chứng cho tinh thần đoàn kết, kiên cường của cư dân vùng biên giới.
2. Nguồn gốc và lịch sử đình Trà Cổ
2.1. Truyền thuyết hình thành
Theo sử sách và truyền miệng, đình Trà Cổ được xây dựng vào năm 1461, thời Hậu Lê, gắn với câu chuyện “Người Trà Cổ, tổ Đồ Sơn”. Tương truyền, 12 gia đình ngư dân từ Đồ Sơn (Hải Phòng) trong một lần đánh cá gặp bão lớn đã trôi dạt đến bán đảo Trà Cổ – một vùng đất hoang sơ đầy sú vẹt và lau sậy. Sáu gia đình quyết định ở lại, khai hoang lập làng, đặt tên là Trà Cổ (ghép từ Trà Phương và Cổ Trai – hai làng quê cũ). Họ dựng đình để thờ các vị thành hoàng và sáu tiên công, khởi nguồn cho lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
2.2. Quá trình phát triển và trùng tu
Trải qua hơn 500 năm, đình Trà Cổ đã được trùng tu nhiều lần, gần đây nhất vào năm 2012, nhưng vẫn giữ nguyên kiến trúc cổ kính thời Hậu Lê. Năm 1974, đình được xếp hạng Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, và đến năm 2023, Thủ tướng Chính phủ công nhận đình Trà Cổ là Di tích quốc gia đặc biệt. Những giá trị lịch sử này là nền tảng để lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh trở thành biểu tượng văn hóa không thể thay thế.
3. Kiến trúc độc đáo của đình Trà Cổ
3.1. Đặc điểm kiến trúc tổng thể
Đình Trà Cổ mang phong cách kiến trúc truyền thống Việt Nam, xây dựng theo kiểu chữ Đinh trên diện tích hơn 1.000 m², quay hướng Nam. Mái đình lợp ngói vảy, bốn góc đao cong vút, gợi hình ảnh con thuyền vượt sóng – biểu tượng của đời sống ngư dân vùng biển. Công trình gồm 48 cột lim lớn đặt trên tảng đá xanh, với cột cái cao 4,65 m, chu vi 1,63 m, được chạm khắc hoa văn rồng tinh xảo. Đây là một trong những ngôi đình cổ nhất vùng đồng bằng Bắc Bộ còn giữ được nét nguyên bản, làm nổi bật giá trị của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
3.2. Các hiện vật quý giá
Bên trong đình lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị lịch sử như 3 đỉnh hương đồng, 2 hạc gỗ sơn son thiếp vàng, 8 long ngai thời Nguyễn và 12 sắc phong bằng giấy từ các triều vua. Những di vật này không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn là biểu tượng tâm linh, góp phần làm nên không gian linh thiêng của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
4. Tiến trình lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh
4.1. Phần lễ – nghi thức tâm linh
Lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh bao gồm nhiều nghi lễ phong phú, thể hiện sự thành kính và tín ngưỡng sâu sắc:
Lễ mộc dục: Diễn ra sáng 30/5 âm lịch, nghi thức tắm tượng thần mở đầu cho lễ hội.
Lễ rước kiệu nghênh thần trên biển: Đoàn rước từ đình ra biển, tái hiện hành trình lập nghiệp của tổ tiên.
Lễ rước ông Voi: 12 chú lợn – gọi là “ông Voi” – được rước trong cũi sơn đỏ ra sân đình để chầu thần, là nghi lễ độc đáo nhất của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
Lễ rước mâm hoa quả và cây đèn thần: Các mâm lễ vật được trang trí công phu, dâng lên thần linh.
Lễ tống đăng: Thả đèn hoa đăng vào tối ngày cuối hội, cầu mong bình an.
4.2. Phần hội – không khí sôi động
Phần hội của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh mang đến không gian vui tươi với các hoạt động:
Hội thi ông Voi: Các “ông Voi” được chấm chọn dựa trên kích thước, sức khỏe, chọn ra linh vật tế thần.
Trò chơi dân gian: Kéo co, đi cà kheo, chèo tải, bịt mắt đập niêu, tạo không khí rộn ràng.
Biểu diễn văn nghệ: Hát chèo, hò biển, múa bông cầu mùa tái hiện đời sống văn hóa vùng biển.
5. Tục thi “ông Voi” – điểm nhấn của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh
5.1. Quy trình chuẩn bị
Trước lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh khoảng một năm, làng chọn 12 người đàn ông (cai đám) từ 25-35 tuổi, có sức khỏe, đạo đức tốt để nuôi 12 “ông Voi”. Những chú lợn này được chăm sóc đặc biệt, ăn thực phẩm sạch, ngủ màn, tắm rửa thường xuyên, được xem như linh vật linh thiêng.
5.2. Ý nghĩa của tục lệ
Ngày 30/5 âm lịch, 12 “ông Voi” được rước ra đình, xếp thành hai hàng để chầu thần. Ban tổ chức chọn “ông Voi” to khỏe nhất làm linh vật tế thần, phần còn lại được dân làng chia sẻ, thể hiện tinh thần cộng đồng. Tục lệ này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là nét văn hóa độc đáo, làm nên dấu ấn riêng của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
6. Giá trị văn hóa và du lịch của lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh
6.1. Giá trị văn hóa
Lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh là minh chứng cho sự giao thoa giữa văn hóa đồng bằng Bắc Bộ và đời sống miền biển. Các nghi lễ, trò chơi và kiến trúc đình phản ánh lối sống, tín ngưỡng của người dân Trà Cổ, đồng thời khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam nơi biên giới.
6.2. Tiềm năng du lịch
Với hơn 20.000 lượt khách mỗi năm, lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh là sản phẩm du lịch tâm linh nổi bật của Móng Cái. Kết hợp với bãi biển Trà Cổ, mũi Sa Vĩ và chợ Móng Cái, lễ hội tạo nên hành trình khám phá đa dạng, thu hút du khách trong và ngoài nước.
7. Lưu ý khi tham gia lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh
7.1. Thời điểm tham gia
Du khách nên đến Móng Cái từ cuối tháng 5 đến đầu tháng 6 âm lịch để trải nghiệm trọn vẹn lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh.
7.2. Trang phục và ứng xử
Mặc trang phục lịch sự, tránh đồ ngắn hoặc hở hang. Khi tham gia, giữ thái độ tôn nghiêm, tránh gây ồn ào trong không gian đình.
7.3. Di chuyển
Từ Hạ Long, bạn có thể đi xe khách (khoảng 180 km, giá vé 120.000-150.000 VNĐ) hoặc xe máy đến Móng Cái, sau đó di chuyển đến phường Trà Cổ.
Lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn là hành trình khám phá văn hóa, tâm linh và lịch sử vùng đất Móng Cái. Với nghi lễ độc đáo như rước “ông Voi”, kiến trúc cổ kính và không khí rộn ràng, lễ hội là điểm đến không thể bỏ qua khi ghé thăm Quảng Ninh. Hãy lên kế hoạch tham gia lễ hội Đình Trà Cổ Quảng Ninh để cảm nhận nét đẹp truyền thống nơi địa đầu Tổ quốc!
